eş ariyye ne demek?

Eş Ariyye (Aşariye) Hakkında Kapsamlı Bilgi

Eş Ariyye veya Aşariye, İslam düşüncesinde Ebu'l-Hasan el-Eş'ari (ö. 935) tarafından kurulan ve geliştirilen, Kelam ilminin en etkili ve yaygın mezheplerinden biridir. Eş'ari, Mutezile mezhebinden ayrıldıktan sonra, İslam inancını akli ve felsefi argümanlarla savunma amacını güden bu yeni ekolü ortaya çıkarmıştır. Eş'ariyye, özellikle Sünni İslam dünyasında büyük bir etki yaratmış ve günümüze kadar varlığını sürdürmüştür.

1. Kökeni ve Tarihsel Gelişimi

Eş'ari, gençliğinde Mutezile alimi Ebu Ali el-Cubbai'nin öğrencisi olmuş ve uzun yıllar Mutezile düşüncesini benimsemiştir. Ancak, daha sonra bazı teolojik konularda Mutezile ile anlaşmazlığa düşmüş ve onlardan ayrılarak kendi görüşlerini oluşturmaya başlamıştır. Rivayetlere göre, rüyasında Peygamber Efendimiz (s.a.v.) tarafından uyarılmış ve Ehl-i Sünnet inancına dönmesi istenmiştir. Eş'ari, bu olaydan sonra Mutezile'den ayrılmış ve Bağdat'ta kendi düşüncelerini yaymaya başlamıştır.

Eş'ariyye, Eş'ari'nin ölümünden sonra öğrencileri ve takipçileri tarafından geliştirilmiş ve yaygınlaştırılmıştır. Özellikle Bâkıllânî, İbn Fûrek, Abdülkâhir el-Bağdâdî, İmam-ı Gazali ve Fahruddin er-Razi gibi alimler, Eş'ariyye'nin temel prensiplerini sistemleştirmiş ve farklı görüşlere karşı savunmuşlardır.

2. Temel İlkeleri

Eş'ariyye'nin temel ilkeleri şunlardır:

• Allah'ın Sıfatları: Eş'ariyye, Allah'ın zatına ait sıfatlarının (hayat, ilim, kudret, irade, sem', basar, kelam) olduğunu kabul eder. Bu sıfatlar, Allah'ın zatından ayrı şeyler değildir, ancak aynı zamanda Allah'ın zatı ile aynı da değildirler. Bu konuda Mutezile'den ayrılırlar. Mutezile, Allah'ın sıfatlarını inkar eder veya onları zatının aynı olarak kabul eder.
• Kelam Sıfatı: Eş'ariyye, Allah'ın Kelam sıfatının ezeli olduğunu kabul eder. Kur'an-ı Kerim, Allah'ın Kelam sıfatının bir tezahürüdür ve mahluk değildir. Bu konuda Mutezile'den ayrılırlar. Mutezile, Kur'an'ın mahluk olduğunu savunur.
• Rü'yetullah: Eş'ariyye, ahirette müminlerin Allah'ı göreceğini (Rü'yetullah) kabul eder. Bu, akıl yoluyla ispatlanamaz, ancak Kur'an ve Sünnet'te delilleri vardır. Bu konuda Mutezile'den ayrılırlar. Mutezile, Allah'ın görülemeyeceğini savunur.
• Kader: Eş'ariyye, her şeyin Allah'ın ilmi ve iradesi dahilinde olduğunu kabul eder. İnsanlar fiillerinde özgürdürler (kesb), ancak bu özgürlük Allah'ın ilmi ve iradesi dışında değildir. Bu konuda Cebrilik ve Kaderiyye gibi aşırı görüşlerden kaçınırlar.
• İman: Eş'ariyye, imanın kalp ile tasdik, dil ile ikrar ve organlarla amelden oluştuğunu kabul eder. Ancak, ameller imanın özünden değildir. Bu konuda Mürcie gibi amelin imandan olmadığını savunan görüşlerden ayrılırlar.
• İcma ve Kıyas: Eş'ariyye, Kur'an, Sünnet, İcma ve Kıyas'ı İslam hukukunun (Şeriat) temel kaynakları olarak kabul eder.

3. Eş'ariyye'nin Eleştirisi

Eş'ariyye, bazı konularda, özellikle kader ve insanın fiilleri konusundaki yorumları nedeniyle eleştirilmiştir. Bazı eleştiriler, Eş'ariyye'nin görüşlerinin insanın sorumluluğunu azalttığı ve kaderciliğe yol açtığı yönündedir. Bununla birlikte, Eş'ariyye alimleri bu eleştirilere cevap vermiş ve kendi görüşlerinin Ehl-i Sünnet inancının dengeli bir yorumu olduğunu savunmuşlardır.

4. Eş'ariyye'nin Yaygınlığı

Eş'ariyye, Sünni İslam dünyasında, özellikle Şafiilik ve Malikilik mezheplerine mensup Müslümanlar arasında yaygındır. Hanefilik mezhebinde de Eş'ari görüşlerini benimseyen alimler bulunmaktadır. Eş'ariyye, İslam düşüncesi ve Kelam ilmi üzerinde derin bir etki bırakmış ve günümüzde de etkisini sürdürmektedir.

5. Önemli Eş'ari Alimleri

• Ebu'l-Hasan el-Eş'ari (Kurucu)
• Bâkıllânî
• İbn Fûrek
• Abdülkâhir el-Bağdâdî
• İmam-ı Gazali
• Fahruddin er-Razi
• Seyfeddin el-Âmidî
• İbn Asâkir

Sonuç

Eş'ariyye, İslam düşüncesinde önemli bir yere sahip olan ve Sünni İslam'ın temel teolojik görüşlerini temsil eden bir Kelam mezhebidir. Kurucusu Ebu'l-Hasan el-Eş'ari'den sonra gelen alimler tarafından geliştirilmiş ve yaygınlaştırılmıştır. Günümüzde de Sünni İslam dünyasında etkisini sürdürmektedir.